Fırat Üniversitesi İnsani ve Sosyal Bilimler Fakültesi Tarih Bölümü Öğretim Üyesi Doç. Dr. Yavuz HAYKIR; “Cumhuriyet’in 10. Yılı’nda verilen Cumhuriyet Meydanı İsmi 100. Yıl’da tesmiye edilmeli” dedi…
Halkevi ile Atatürk Heykeli’nin de yer aldığı Cumhuriyet Meydanı’na 10. Yıl’da dikilen üzerinde “Cumhuriyet Meydanı” yazılı Taş Anıt, 2007 Yılı’nda belediye tarafından kaldırıldı ve yok edilmiş oldu…
Elazığ Belediye Başkanı Şahin ŞERİFOĞULLARI’nın seçim vaatleri arasında yer alan “100 Proje” hedefinden biri olan “Kent Meydanı ve Yer Altı Otoparkı” Projesi yapım aşamasındayken, gündeme gelen söz konusu alan, Cumhuriyet’in 10. Yılı’nda Elazığ Valisi Tevfik Sırrı GÜR tarafından gerçekleştirilen hayli geniş ve örnek bir kamu yatırımı olan “Kültür Mahallesi Projesi”nin içerisinde yer alan bölümlerden biri…
Cumhuriyet’in 10. Yılı’nda gerçekleştirilen “Kültür Mahallesi Projesi”ne bakıldığında bugünkü Öğretmenevi (Halkevi), Atatürk Anıtı, yıkılan Mehmet Akif ERSOY Lisesi’nin yeri, Okul Spor Salonu, Havuz, Ahmet AYTAR Meydanı, Eski Şehir Stadı (bugünkü Valilik binası ve önündeki alanın tamamı)’nı kapsıyor.
“Kültür Mahallesi Projesi”nin Gazi Caddesi’nin batı çıkışıyla başlayan bölümüne 29 Ekim 1933 Tarihi’ndeki 10. Yıl Kutlamaları’nda düzenlenen “Ad Verme Töreni” ile bundan tam 90 sene önce “Cumhuriyet Meydanı” ismi verilmiş…
VALİ TEVFİK SIRRI GÜR VE KÜLTÜR MAHALLESİ PROJESİ…
Konu hakkında görüştüğümüz Fırat Üniversitesi İnsani ve Sosyal Bilimler Fakültesi Tarih Bölümü Öğretim Üyesi Doç. Dr. Yavuz HAYKIR, Gazeteniz TURAN’a konuya ilişkin bilgiler verirken, bu konuda Elazığ Valisi Tevfik Sırrı GÜR Dönemi’ni anlatan “Tevfik Sırrı GÜR ve Elazığ Valiliği” isimli kaynak eser ile kendi eseri “Atatürk ve Elazığ” kitabını, ayrıca “Türk Dünyası Tarih Kültür Dergisi”nde yayınlanmış olan “Elazığ’da Cumhuriyet’in 10. Yıl Kutlamaları” isimli Makalesi’ni dayanak gösterdi…
Doç. Dr. Yavuz HAYKIR, Vali Tevfik Sırrı GÜR’ün Elazığ’da göreve başladıktan sonra 1933-34 yılları imar çalışma programını hazırladığını ve bu program dâhilinde şehrin batı kısmında “Kültür Mahallesi” adı altında bir mahalle kurmayı plânlayarak, hemen inşa çalışmalarını başlattığını belirtti.
Doç. Dr. HAYKIR, “Kültür Mahallesi Projesi” içinde, Cumhuriyet Meydanı, Atatürk Heykeli, Halkevi Çocuk Oyun Bahçesi, Halkevi Bahçesi, Jimnastik Alanı, Açık Sahne, Sinema Makine Dairesi, Memleket Hastanesi, Stadyum, Spor Salonu, Kültür Parkı, Yüzme Havuzu, Atış Poligonu, İlk ve ortaokul binalarının yer aldığını söyledi. HAYKIR, bu bölümlerden Atış Poligonu yapımının gerçekleştirilemediğini, Memleket Hastanesi’nin de okulların ve halkın yoğunlukta olacağı bu alanda yer almasının salgın hastalıkları yayabileceği hususunda mahsurlu görüldüğü için sonradan yer değişikliğiyle günümüzde Eski Devlet Hastanesi olarak bilinen yöreye kaydırıldığını anlattı…
GAZİ CADDESİ’NİN BATI KISMINDA CUMHURİYET MEYDANI…
Doç. Dr. Yavuz HAYKIR, kaynakların eski ismiyle Bağdat Caddesi’nin Cumhuriyet İdaresindeki Yeni İsmiyle Gazi Caddesi'nin batı kısmında “Cumhuriyet Meydanı” açıldığını kaydettiklerini hatırlatırken, “Cumhuriyet idaresi döneminde Gazi Caddesi olarak isimlendirilen bu cadde, günümüzde Elazığ şehrinin en önemli caddesidir. Bu cadde etrafında şehir gelişme göstermiş ve şehrin bütün cadde ve sokakları, Gazi Caddesi’ne göre şekillenmiştir. Kaynaklara göre Cumhuriyet Meydanı planı cumhuriyet iktidarının kente hâkim olma ve iktidarın sembollerini göstermesi bakımından önemli bir örnektir. Cumhuriyet Meydanı kenarında Halkevi, halkevinin hemen karşısında Atatürk Heykeli yer almıştır. Bu anlamda bu üç projenin planlanması ve yapılmasında yetkili ve etkili olan dönemin Valisi Tevfik Sırrı GÜR'ün, kentsel yapılanmayı Cumhuriyet ideolojisi ekseninde oluşturmaya çalıştığını görmekteyiz.
Şehrin batı kısmında Himaye-i etfal Cemiyeti’ne ait geniş bir arsa ile karşısında mensucat şirketine ait olan arsalar kullanılarak, Halkevi ve Atatürk Heykelinin yer alacağı Cumhuriyet Meydanı Projesi, Mart ve Nisan 1933 tarihleri arasında bitirilmiştir. Hemen inşaat faaliyetlerine geçilmiştir. Vali Tevfik Sırrı GÜR bu süreci Elazığ Halkevi'nin senelik raporunda da aynen anlatmaktadır.” Diye konuştu…
8 MAYIS 1933 TURAN’DA HABER…
“Vali Tevfik Sırrı GÜR ve Elazığ Valiliği” isimli eserde “Birbirinin önüne ve ardına konması mümkün olmayan Cumhuriyet Meydanı; Atatürk'ün Heykeli ve Halkevi yapısının üçüne birden başlamak zarureti duyuldu ve öylece yapıldı.” Bilgisini tamamlayan 8 Mayıs 1933 tarihli TURAN Gazetesi yapılmakta olan bu imar faaliyetleri hakkında okuyucularına şu bilgileri vermiştir. “Valimiz Tevfik Sırrı Beyefendi şehrimizde mühim inşaata başlamışlardır. Müşarileyh Beşkardaşlar mevkiindeki büyük arsada muazzam bir Halkevi ve Gazi Abidesi yaptıracaklardır. Müşarileyh aynı zamanda memleketin mühim ihtiyaçlarından bulunan bir hastane binasının da inşasını başlatmışlardır. Kudretli valimize muvaffakiyetler temenni ederiz.”
27 ŞUBAT 1934 TARİHLİ TURAN’DA İSİM KONMA TÖRENİ VE RESMÎ AÇILIŞ HABERİ…
Böylece Mart 1933'de projelendirilerek yapımına başlanan Cumhuriyet Meydanı’nın, 10. Yıl Kutlamalarında isim konma töreniyle resmî açılışı yapılmıştır. Meydanın peyzaj ve çevre düzenlemesi ise 1934 yılında tamamlanmıştır. Cumhuriyet Meydanı, şehrin ortasından doğudan batıya uzayarak şehri ikiye ayıran Gazi Caddesi'nin Malatya yolu ile birleştiği arazide, Himaye-i etfal Cemiyeti ile Mensucat Fabrikasının arasında 100X60 metrelik alanda hazırlanmıştır. Meydanın ortasında iki tarafında üçer metrelik yaya kaldırımları bulunan 10 m. genişliğinde ve 6 m. uzunluğundaki refüj ortasına Atatürk heykeli için yer ayrılmıştır.”
“Halkevimizin Açılışı ve Merasim” başlıklı Manşet Haberi’yle Elazığ Halkevi’nin Açılışı’nda yaşananları da halka duyuran Gazeteniz TURAN, 27 Şubat 1934 Tarihli Nüshası’nda; Halkevi Binası’nın eşi ve benzeri bulunmaz güzellik ve konforda olduğunu, halkın erken saatlerde açılışa yoğun bir ilgi gösterdiğini, Vali Tevfik Sırrı GÜR ile Belediye Reisi Hürrem Bey’in (MÜFTÜGİL) birer konuşma yaptıklarını ve Millî oyunlar ile gösterilerin yanı sıra müsamerelerin de sergilendiğini haber yapmıştır.
Bu arada TURAN, Vali Tevfik Sırrı GÜR’ün çektiği davet telgraflarına başta Reis-i Cumhur Gazi Mustafa Kemâl olmak üzere, TBMM Başkanı ve ilgililerden gelen cevaplara da 1. Sayfası’nda yer vermiştir.
ELAZIĞ’DAKİ ATATÜRK HEYKELİ’NİN DÜNYA’DA İLK OLMA ÖZELLİĞİ!..
Yapımına 1933 yılında başlanan Gazi Heykeli, dönemin heykeltıraşı Kenan Ali YONTUNÇ tarafından 4500 liraya yapılmıştır. Kenan Ali YONTUNÇ'un bronzdan yapmış olduğu bu heykel altı ayda bitirilmiştir. Cumhuriyet Gazetesi Elazığ için yapılan Atatürk Heykeli'nin dünyada bir komutanın dürbünle yapılmış ilk heykel olma özelliğini taşıdığını vurgulayan haberinde şu bilgileri vermiştir;
“Heykel, Gazi Hazretlerini müşir üniformasıyla, kaputlu ve ellerinde bir dürbün tuttukları halde göstermektedir. Heykele Gazi Hazretleri hudut boyunda tasavvur edilerek bu vaziyet verilmiş ve dürbün ilavesiyle de çok uzakları gören dehasına işaret olunmuştur. Dünya yüzünde hiçbir komutanın dürbünle yapılmış bir heykeli bulunmadığından, Elâzizdeki heykel bu noktadan da bir hususiyet arzetmektedir...”
“ELAZIĞ'DA “CUMHURİYET’İN 10. YIL KUTLAMALARI” CUMHURİYET MEYDANI’NDA
Fırat Üniversitesi İnsani ve Sosyal Bilimler Fakültesi Tarih Bölümü Öğretim Üyesi Doç. Dr. Yavuz HAYKIR, “Türk Dünyası Tarih Kültür Dergisi”nde yayınlanmış olan makalesinde ayrıntılarıyla anlattığı “Elazığ’da Cumhuriyet’in 10. Yıl Kutlamaları” konusunda da şu ifâdelere ver verdi; “Tüm yurtta olduğu gibi Elazığ'da da 10. Yıl Kutlamaları büyük bir heyecan ve şevk ile gerçekleşmiştir. Elazığ'da günler öncesinde yapılan hazırlıklar ve program gereği o gün taklar kurulmuş, şehre batıdan giriş kısmı olan Beşkardeşler namıyla anılan Cumhuriyet Meydanı’nın girişinde kurulan takta “10 Yıllık Cumhuriyet Türkün Gücünü Tanıtır”, “Büyük İşleri Büyük Millet Yapar" benzeri veciz sözler yer almıştır.
Elazığ'ın her köşesi Türk Bayrakları, afişler ve Gazi Mustafa Kemal’in resimleri ile donatılmıştır.
Askeri kıtalar, okullar, esnaf cemiyetleri, köylü şehirli bütün halk ve memurlar ayrı ayrı yerlerini almış ve bandonun İstiklal Marşı ile Cumhuriyet Marşı’nı okumasını müteakip yeni yapılmış olan Elazığ Halkevi binasının önündeki Cumhuriyet Meydanı'nda resmî geçit töreni yapılmıştır.”
GAZİ’NİN 10. YIL NUTKU VE CUMHURİYET MEYDANI'NA AD KONMA MERASİMİ…
“10. Yıl kutlamalarındaki resmî geçit programından sonra, Halkevine ve Elazığ Ticaret Odası'nın önündeki taka konulan radyolar başta olmak üzere diğer radyolarla birlikte Gazi Mustafa Kemal’in Ankara’da irad ettiği “10. Yıl Nutku” büyük bir heyecanla tüm Elazığ tarafından heyecanla dinlenmiş ve “Ne Mutlu Türküm Diyene” hitabesi uzun süre alkışlanmıştır.
29 Ekim akşamında program dahilinde yeni düzenlenmiş olan Beşkardeşler civarındaki Cumhuriyet Meydanı'nda toplanılmış, bazı kurum ve okulların organize ettiği şenlikler yapılmış ve birkaç konuşmacı tarafından nutuklar söylenerek toprak alma ve “Cumhuriyet Meydanı'na ad konma” merasimi yapılmıştır. Halkevinin batı köşesinde Cumhuriyet Meydanı'nın isminin bulunduğu bir anıt da yapılmıştır. Daha sonra asker ve öğrencilerin ellerinde meşaleler olduğu halde cadde boyunca fener alayı düzenlenmiştir.”
TURAN’DAN 29 EKİM 1933 ÖZEL SAYISI…
“10. Yıl Kutlama etkinlikleri çerçevesinde programda da belirtilen Atatürk Heykeli açılış merasimi heykelin bayram kutlamalarına yetiştirilemediği için ikinci teşrin 1933 tarihinde yapılmıştır. TURAN Gazetesi, Cumhuriyetin 10. Yıl Kutlamalarının Elazığ'da o zamana kadar görülmemiş bir merasim olduğunu dile getirmiştir. TURAN Gazetesi 10. Yıl Kutlama etkinlikleri kapsamında 29 Ekim 1933 tarihli nüshasını özel olarak yayınlamıştır. Bayram öncesindeki bazı nüshalarında “Bayramda (TURAN) büyük hacimde ve zengin münderecatla intişar edecektir. Halka ve köylüye meccanen dağıtılacaktır” haberini sık sık veren TURAN Gazetesi'nin 8 sayfa yayınlanan bayram özel nüshasında, bol resimli ve Cumhuriyetin yapmış olduğu yenilik ve devrimlerin anlatıldığı makale ve yazılar yer almıştır.”
Sonuçta 10. Yıl Kutlamaları Elazığ Vilayeti’nin merkezi başta olmak üzere tüm ilçe, kasaba ve köylerinde coşku ile kutlanmıştır.”
“CUMHURİYET MEYDANI" TAŞ ANITI VE ORTADAN KALDIRILAN BİR HATIRA DAHA!
“29 Ekim 1933 tarihinde Cumhuriyetin 10. Yıl Kutlamalarında Halkevi'nin batı kösesine dikilen 10. Yıl Anıtı diğer bir isimlendirmeyle “Cumhuriyet Taşı” yıllarca yerinde kaldı. Yıllar içerisinde, kaidesinin üzerinde “Cumhuriyet Meydanı" yazan tabelası kırıldı ve dönemin idarecileri yeniden yerine takmayı düşünmediler. Yıllarca kaidesi ağaçlar arasında kendini gizleyerek korudu. Fakat 2007 Yılı’nda çevre düzenlemesi sırasında belediye çalışanları tarafından sessizce yerinden sökülüp, bir traktörle bilinmeyen bir yere götürüldü. Böylece Elazığ’ın Cumhuriyet dönemindeki bir hatırası daha ortadan kaldırılmış oldu.”
