Yeni bir yıla girerken veya döneme başlarken çoğumuz kendimize büyük hedefler koyarız. Ancak sadece bir hedef niyeti belirlemek maalesef tek başına yeterli olmayabilir.
“Yarın mutlaka çalışacağım”, “Bu yıl daha sağlıklı besleneceğim” gibi niyetler tanıdık geliyor değil mi? Ama niyet etmekle eyleme geçmek arasındaki boşluk hepimizi zorlar. İşte tam da bu noktada psikolojide etkili bir strateji olan uygulama niyetleri devreye giriyor.
Araştırmacı Gollwitzer ve Sheeran’ın 2006’da yayınladığı, 94 bağımsız çalışmayı kapsayan büyük çaplı bir meta-analizde, uygulama niyetlerinin hedef başarısını önemli ölçüde artırdığı gösterildi. Yapılan bu çalışmada, uygulama niyetlerinin hedeflerimize ulaşmamızı kolaylaştırdığını, erteleme alışkanlığını azalttığını ve başarıya giden yolda bizi otomatik pilota alarak genel olarak daha az çabayla daha yüksek başarı elde etmemizi sağladığını gösteriyor. Yani sadece “bir şeyi yapmak istemek” yetmezken, “ne zaman ve nasıl” yapacağını önceden belirleyen kişiler hedeflerine çok daha kolay ulaşıyor.
Peki uygulama niyeti nedir?
Uygulama niyeti, hedefe ulaşmak için önceden belirlenmiş somut bir eylem planıdır ve genellikle “olduğunda – o zaman” biçiminde formüle edilir. Yani kişi, belirli bir koşul gerçekleştiğinde hangi eylemi yapacağını baştan kararlaştırır. Örneğin, “Sabah kahvemi içtiğimde, o zaman 30 dakika kitap okuyacağım.” veya “İş çıkışında, o zaman yürüyüş yapacağım.”
Hedef niyeti ve uygulama niyeti arasındaki fark nedir?
Hedef niyeti “neyi başarmak istediğimizi”, uygulama niyeti ise “bu hedefi nasıl ve ne zaman gerçekleştireceğimizi” netleştirir. Örneğin, “Daha sağlıklı olacağım” veya “Bu dönem daha başarılı olacağım” gibi genel ifadeler hedef niyetleri olabilmektedir.
Uygulama niyetleri ise:
- “Eğer X durumu olursa, o zaman Y davranışını yapacağım” biçimindedir.
- Hedefe giden yolda belirsizliği ortadan kaldırır.
- “Niyet – davranış” boşluğunu kapatır ve eyleme geçmeyi kolaylaştırır.
- Ne zaman ve ne yapacağınızı netleştirerek düşünmeye gerek bırakmaz.
Örneğin, “Haftada üç gün işten çıktığımda, o zaman spor salonuna gideceğim” gibi bir uygulama niyeti oluşturmak, spor yapma olasılığınızı ciddi ölçüde artırır. Çünkü artık spor yapma eyleminin ne zaman gerçekleşeceği hakkında bir ve bu davranış netleşmiştir.
Uygulama niyetlerinizi nasıl oluşturabilirsiniz?
Uygulama niyetlerinin gücünden faydalanmak isteyenler için birkaç pratik öneri:
- Hedefinizi netleştirin: Önce ne yapmak istediğinizi açıkça belirleyin. Örneğin, “Okuma kitabımından her gün 20 sayfa okuyacağım” veya “Günde bir sebze yemeği yiyeceğim” gibi belirli ve açık bir hedef koyun.
- Eylemi tetikleyici olabilecek bir durum belirleyin: Hedef davranışınızı hangi durumda gerçekleştireceğinizi seçin. Bu, günlük rutininizde düzenli olarak meydana gelen bir an olursa daha etkili olur. Örneğin, “Akşam yemeğimi bitirdiğimde…” veya “Derse başlamadan önce…” gibi.
- “Olduğunda – o zaman” şeklinde planlayın: Belirlediğiniz durumu ve yapacağınız eylemi birleştirerek yüksek sesle söyleyin ya da yazın. Örneğin, “Akşam yemeğimi bitirdiğimde, o zaman kitabımdan 20 sayfa okuyacağım.” Bu cümleyi kurarak kendi kendinize söz vermiş oluyorsunuz.
- Planınızı görünür kılın ve uygulayın: Planınızı bir kağıda yazıp görebileceğiniz bir yere koyun veya telefonunuza hatırlatıcı olarak ekleyin. Belirlediğiniz tetikleyici an geldiğinde tereddüt etmeden eyleme geçmeye çalışın. Başlarda küçük de olsa adım atmak, alışkanlık kazanmanızı kolaylaştıracaktır.
Bu strateji yalnızca öğrenciler için değil, hayatında herhangi bir hedef belirleyen herkes için uygulanabilir olmaktadır. Uygulama niyetleri basit görünse de bilimsel araştırmalarla etkinliği kanıtlanmış güçlü bir araçtır. Hedefinize giden yolda kararlılıkla yürürken, “olduğunda – o zaman” planlarınızı yanınıza almayı ihmal etmeyin. Önceden belirlenmiş net bir plan, hedefinize ulaşmada güçlü bir adıma dönüşebilir.
