Bu yazıda 27 Şubat 1934 tarihli Cumhuriyet Gazetesi’nin 3525. Sayısı’nda yer alan Yunus Nadi’nin Elaziz Demiryolu ile ilgili bir yazısı var. Yazıda öngörülen gelişmeler gerçekleşmese de tarihsel niteliği ve ilimizi anlatması bakımından önem taşıyor.

TÜRKİYE ÜZERİNDEN İRAN TRANSİTİNİN EN KISA YOLU ELAZİZ DEMİRYOLU’NU TEMDİT EDEREK MERSİN’İ İRAN’IN İHRACAT LİMANI YAPMALIYIZ

İsmet Paşa hükûmetinin kurduğu demir ağlarla bu limanın İran transitine bağlanması çok az himmete tevakuf eden bir iş halinde bulunduğunu anlarsak adeta havadan hiç beklenmeyen  bir nimete mazhar olmuşçasına pek memnun oluruz sanırım. Azami 500 kilometrelik bir şimendiferle zaten yapacağımız bu limanı biran evvel yaparsak İran transitine takip edeceği en kısa, en ucuz ve en kolay yolu göstermiş değil, hatta temin etmiş oluruz.

Bunun için Mersin’den başlayan şimendifer yolunu şarka doğru takip etmek kâfidir. Böyle yaparak Ergani yolunda Elaziz’e vardığımızı görürüz. Elaziz’den İran’a doğru uzanacak şimendifer şu hattı takip eder:

Elaziz - Palu • Çapakçur –Valir - Ziyaret -Muş - Bulanık - Tutak –Bargiri- Saray

Azami beşyüz kilometre uzunluğunda olan bu şimendiferin yalnız Valir’le Ziyaret arasındaki Şeytan Dağları denilen bazan tünel açmak ve ekseriya da su kenarından gitmek suretiyle geçilecek azami 40 kilometrelik bir kısmı dar bir vadidir. Üst tarafı nehir kenarı ve ova olarak tamamen düzdür.

Bu şimendifer Tutak’tan şimalde Toprakkale’yeçekilecek bir kolla Köprüköy civarında Sivas - Erzurum ve imtidadışark şimendiferine bağlanacağı gibi kezalik Tutak’ın cenubundan yürütülecek bir kolla da İran’a doğru uzanmak üzere evvelâ Bargiri’ye sonra da Mahudisarayı’na gidecektir. Saray’la İran hududundaki Makunün arası yalnız 20 kilometrelik bir mesafeciktir.

Eğer Türkiye hükumeti Mersin limanıyla beraber bu şimendiferi de inşaya karar verirse İran hükumetinin de İran topraklarında Maku’ye bağlanacak bir hattı pekgalip bir ihtimalle Huy - Selmas-Urmiyeistikametlerinden de inşa ettirmeyi çok faydalı bulacağına muhakkak nazariyle bakılabilir...

Böyle bir şimendiferle İran’ın Akdeniz’le irtibatı Türkiye dahilinde bin kilometrekarelik, yani bir günlük bir şimendifer yolculuğuna inmiş olacaktır. Nereden giderse gitsin İran transiti için bu yola rekabet edecek başka bir yol tasavvuru hemen hemen imkan haricindedir.

O halde Mersin limanını İran transitine de azami azami kolaylıklar verecek surette inşa ettirmek icap edecektir. Bu mesele hakkında iki komşu ve kardeş memleketin şimdiden görüşüp anlaşmaları günün en parlak meselelerinden birini teşkil edeceğine şüphe yoktur.

(YUNUS NADİ)